ਕੰਜਰੀ ਬਣਿਆਂ ਮੇਰੀ ਇਜ਼ਤ ਨਾ ਘੱਟਦੀ -
ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ
gzikph ;{øh ekftFXkok
;w[Zu/ gzikph ;kfjs irs dh tZvw[Zbh gqkgsh W. ;{øh Xkok dk fJj ftek;
pkothQFs/oQthA ;dh ftu pkpk øohd dh ouBk s'A b?e/ T[BQhthA ;dh d/ nzs sZe r[bkw
øohd dh ouBk sZe iKdh W. fJ; ;{øh Xkok dk nkozG pkpk øohd dh ouBk s'A j[zdk W
s/ ykswk bZrGZr r[bkw øohd dh ouBk sZe j' iKdk W go fJ; ekftFXkok ù f;õo d/D
tkbk ;{øh ôkfJo p[Zb/Q ôkj W. p[Zb/Q ôkj dk ebkw Bk e/tb ;{øh ekft dh f;oiDkswe
f;õo W pbfe ftuko, ojZ; nB[Gt s/ ;[jikswesk dk th f;õo W. p[Zb/Q ôkj dh ouBk,
p'bh, ô?bh, ekfte ;[ji, ;fGnkuko ozrD d/ Gkt, b'ekJh d/ w;fbnK dh g/ôekoh,
ekftesk d/ fôbg, ;zrhsesk, ;o'dhgB s/ gqGkt ;G e[M ;{øh ekft gozgok dh
f;ow"osk s/ ôkjekosk dk y/so W. go p[Zb/Q ôkj dh ouBk dk gqtuB ftôb/ôD
eofdnK ;kù gozgoe fuzsB ftXh dh ;obhfeqs ftXh ù fsnkrDk gt/rk. fJ; bJh p[Zb/Q
ôkj dh N?e;N d/ gkmK, gk;koK s/ ;o'ekoK ù GkôkJh, wkBt ôk;soh, p"Xkswe
wB'ftfrnkB s/ ftukoXkoe fposhnK ù gkmK d/ u"yN/ Óu oZy e/ d/yDk gt/rk.
nksw frnkB dh f;Ze, fJôe dh fôZds, ôohns dh ftukoXkok dk fto'X, w;sh s/ wbzrh
d/ Bku, wkBth n;fsst d/ ;o'eko, wZXekbh wodFftt;EktK Óu n"os dh ;fEsh s/
nk÷kdh d/ gqtuB p[Zb/Q dh ouBkFgkmK dh yk; f;oiDk d/ o{g ftu fwbd/ jB.
pj[Vh
t/ sphpk w?Avh fizd rJhnk,
s/o/
fJôe BukfJnk eoe/ EJhnk EJhnk
fJôe
v/ok w/o/ nzdo ehsk,
Go e/ ÷fjo fgnkbk w?A ghsk,
Mpd/
nkthA t/ sphpk BjhA s/ w?A rJhnK
s/o/
fJôe BukfJnk eo EJhnk EJhnk.1
;{øh
;kXeK d/ ojZ; iK ojZ; nB[Gt ù i/eo ;wMDk j't/ sK n;hA T[jBK dhnK ;kXBk ftXhnK
s/ fposhnK okjhA th ;wM ;ed/ jK. ;{øh ftukoXkok nzdo ;wkn (okr iK ;zrhs) ;[DB
dk ekøh gqubB fojk ;h. ;{øh ;kXe oZph j'Ad Bkb i[VB dk s/ T[; ù eohp s'A wfj;{;
eoB dk fJe tZvk ÷ohnk ;wMd/ ;h. T[jBK dk wzBDk ;h fe šokr (;wkn) fJe oZph b?n
J/. fJj fdbK ù M{D e/ oZp dh Gkb ftu i'V fdzdk W. fJ;ù o{jkBh s"o s/ ;[BD
tkb/ oZp skJhA ngVd/ B/. fJ; ù fi;wkBh s"o s/ ;[DB tkb/ p/:ehBh d/ yZv/
ftu fvZr g?Ad/ B/.@2 fJ;
bJh ;{øh s;Zt[c d/ nwbK ftu ;zrhs s/ okr dk yk;k wjZst fojk W. Gkt/A p[Zb/Q ôkj
d/ ;wekbh fjzd[;skBh j[ewokBK B/ ;oekoh s"o s/ ;zrhs s/ fBqs T[s/ gkpzdh
th bk oZyh ;h. go ôoQhns d/ gqpzXK ns/
;{øh s;Zt[ø nzdo fJj dfonKs sK w[ZY s'A jh ubdh nkJh W.
fJ;bkw
ihtB ù em'o ;kXBk s/ fB:wK d/ gkbD fjZs oZyD dh skehd eodk W. go ;{øh ;kXeK s/
;{øh ftukoXkok dh j'Ad jh ofjw fdbh s/ buehbh ;'u eoe/ nkT[Adh W. gzikph ;{øh
ekft Xkok ftu p[Zb/Q ôkj s'A gfjbK th ôkj j[;?B j'oK B/ th okrK u nkgDk ebkw
ofunk s/ nbw;sh d/ Bku BZu/. p[Zb/Q ôkj she nkT[Ad/FnkT[Ad/ fJj ;zrhs s/ fBqs
f;õo sZe g[Zid/ jB. fJ; bJh p[Zb/Q ôkj d/ ebkw dh ouBkFgkmK d/ Bkd s/ Bku d/
fJj gqtuB nkgD/ nkg Óu yk; fe;w dh pj[ gfog/ysk ns/ gq;zfresk oyd/ B/. ÒBkuÓ
nkgD/ nkg Óu fJefjoh, f;XV s/ ;ob fJekJh BjhA j[zd/ pbfe fJj pj[o{gh, pj[gq;zrh
s/ pj[noEh j[zd/ jB. w[Yb/ BkuK s'A b? e/ wZXekbh Xkofwe BkuK she ns/ Xkofwe
BkuK s'A b? e/ nkX[fBeh, ;BksBh$ebk;eh BkuK she fJjBK dh nkgDh tZyoh o{g, gSkD
s/ ;kofEesk ojh W. eJh fuzse wzBd/ jB fe w[Yb/ BkuK dh j'Ad th wB[Zyh fJfsjk;
fizBh g[okDh W. šBku wB[Zy tb'A ;'uF;wM e/ ehsh rJh gfjbh wB[Zyh ekotkJh W. Bku
wB[Zy dh ;G s'A gfjbh Gkôk W, Bku wB[Zy dk ;G s'A gfjbk Xow W ns/ Bku jh wB[Zy
dh ;G s'A gfjbh ebkswe T[vkoh W.3
fJ; bJh Bku nkfdw ;wkiK$ephfbnK s'A jh wB[Zyh GktK dh yk; ;zukoB:'rsk pDh ojh
W. go nkfdwFBku th fJefjoh fposh d/ BjhA ;B pbfe T[jBK nzdo th õk;
Xkofwe$d?th$r?ph b'VK ojhnK j'DrhnK. šnkfdwFBku (Primitive Dance) ephb/ tb'A
fe;/ r?ph ;Zsk ù ohMkT[D bJh BZfunk iKdk ;h. nkfdw Bku ;ohfoe feqnktK d[nkok,
nzrK dh Gkôk okjhA r?ph ;sk Bkb fJe ;zuko ekfJw eoB d/ ;kXB ti'A j'Ad ftu
nkfJnk. nkfdw wB[Zy dk nEkj ftôtk; ;h fe ;oho dhnK otkBh GohnK ndktK, ;zrhse
;kiK s/ wzso d[jokU pZX p'bK d/ ;w[Zu/ tk wzvb ù T[;ko e/ r?ph ;Zsk ù t; ftu
ehsk ik ;edk W.@4 fJ;
nkfdwFBku s'A jh fJj ebk d/fje feqnktK okjhA nkgD/ i÷fpnK, ftukoK iK fe;/ ;zuko
ftu ehsh rJh wB[Zyh ;orowh ojh W. fit/A fit/A wB[Zy s/ wB[Zyh u/sBk dk ftek;
j[zdk fojk fsUAFfsT[A wB[Zyh ebktK (fBqsK) dk th ;to{g pdbdk fojk. jo ;w/A d/
;wki dhnK nkgDhnK b'VK, ukjsK s/ gqekoiK nB[;ko fBqs nkgDh j'Ad s/ o{g spdhb
eod/ oj/ go nkXko o{g fJjBK BkuK dk we;d wB[Zyh GktBktK, ukjsK s/ fttjkoK ù fJe
yk; ;z;feqse ;zuko d/Dk jh fojk fijVk nkg/FnkgD/ ephb/, fyZs/, feZs/ s/ ihtB ô?bh
w[skfpe T[;odk fojk.
n;b
ftu ;ko/ jh nkfdw, ephbkJh, Xkofwe s/ ô[ZX Bku fe;/ Bk fe;/ we;d, gqkgsh s/
BshikFcb dh T[whd okjhA BZu/ iKd/ B/. d[BhnK d/ ;ko/ BkuK dk nkXko Gkt/A e'Jh
th fojk j't/, go fJjBK BkuK ù ;w/A d/ ;wkie gqpzX, ;Zsk gqpzX, ;z;feqseFgqpzX,
w[ZbFgqpzX s/ gqtuB gqpzX nkgDkFnkgDk o{g s/ nkgDh nkgDh nfGftnesh gqdkB eod/
B/. fJ; bJh Bku dh fdZy, w[dok s/ g/ôekoh, u/sB$ntu/sB gZXo T[Zs/ wB[Zyh GktBk
okjhA t/b/ d/ gkmFgq;zrK d/ we;dK ù th T[ikro eodh ojh W s/ eodh W. BkuK dhnK
fJj g/ôekohnK wkBth fXoK dhnK ytkfjôK, ukjsK s/ fttjkoK ù nkgD/FnkgD/ noE gqpzX
w[skfpe ;zukod/ th ofjzdhnK jB.
Bku
nkgD/ nkg ftu fJe w[ezwb GkôkF;zuko b? s[odk W. Bku d/ gkmK ù gVs pDkT[Dk E'Vk
tyoh soQK d/ gVQBFgqekoi dh wzr eodk WL
Dance is a language-like, with its movement vocabulary
(locomotion and gestures, steps, phrases), semantics (the meaning of movement,
whether it is in the style itself or in some references beyond the movement)
and the grammar (rules specifying in the manner in which movement may be meaningfully
combined.)5
feT[Afe
Bku nkgD/ nkg ftu fszB tyo/Ftyo/ ;[jikswe nB[ôk;BK ekft (eftsk, rhsK d/ p'b),
;zrhs (;kiK dh skb, b?n s/ skbK dhnK i[rbpzdhnK) s'A fBqs (w[doktK, ;N?g;,
d/fje buesk s/ fefonktK) dh ;z:[eskwe g/ôekoh W fJ; bJh fJ; ù f;ZXh ;ob Gkôk iK
fujB Gkôk dh EK nfGftnziBk (expression) dh Gkôk okjhA jh ;wM ;ed/ jK. nfGftnziBk dk
yk;k feT[Afe soe, ftt/e s/ fJefjo/ noEFp'X Bkb BjhA pbfe nfj;k;, GktBk ns/
nB[Gt d/ gqshe p'X Bkb W. fJ; bJh fJj yk; soQK dh g/uhdk, ojZ;kswe s/ p/Fp'b
wB'F;ohoe nw{osBk Bkb i[fVnk W fJ; bJh fJ;dh fJj ;koEesk th fpzpkswe, gqshekswe
s/ w?Nkcoheb gkmK okjhA j' ;edh W i/eo fJj Bku fe;/ d?th$r?ph$Xkofwe$o{jkBh
g[Zm tkb/ j'D sK ojZ; fpzpK$gqsheK dh gokG"fsesk j'o th ;zxDh, r{jVh s/
X[zX tkbh j't/rh. fJ; bJh gqtuB ftôb/ôD dh ftXh tk;s/ nfijh N?e;N BkuK okjhA,
f;oiDkswe p'bK dh ;zrhswe g/ôekoh dh Xkofwe N?e;N (the musical performence of sacred poets by dance) j't/rh d{;o/ gk;/ fJj fBo'b gftZso Bku (sacred dances) dk o[spk
oydh j't/rh. e[Zb fwbke/ fJjBK BkuK d/ e[M yk; noE gqpzX th j'Dr/ feT[AfeL
F Bku fJe' t/b/ eftsk (nktki), ;zrhs
(b?nFskb, ;ki, s/ w[dok (d/j) dh buesk Bkb i[fVnk j[zdk W. fJjh buesk w[dok
wB[Zyh GktK s/ ;[ji dh g/ôekoh j[zdh W.
F Bku, fJe yk; ;ohoe nfGnk; th W fijVk
fB:wK$fB:wsktK okjhA ebk;heb j' iKdk W s/ fpBK fB:wK s'A fJj tX/o/ e[dosh feqnk
ofjzdk W.
F Bku, ;zrhs s/ w[dok okjhA ;w[Zuh d/j (body) dh GktBkswe y/v (play) W fijVh yk;
p"fXe soe, s/ u/sBk d/ fBô/Xkswe fttjko s'A goQK j[zdh W.
F Bku, fJe ebkswe we;d Óu f;oih fJe fBZih
gqfeqnk th j' ;edh W fijVh pkjoh irs dh dõb nzdk÷h s'A fpBK j[zdh W. fJ;d/
ftgohs Bku fe;/ ;w{je we;d ù b? e/ ;w{fje gqfeqnk th j' ;edh W fi;dk ;o'eko
;w{fje s/ ;wkfie th j' ;edk W.
F Bku, nfijk GktBkswe o{g th W fijVk y[wkoh
Bkb Bfunk iKdk W. fi;dk we;d ;[zB$;wkXh$ojZ; d/ nB[Gt ù gkT[Dk th j' ;edk W.
nfijh nt;Ek dk Bku fJzfdqnkth, d/fje s/ u/sBkth ;z;ko dh G"fsesk s'A goQK
iK gko th j' ;edk W.
F Bku, d/fje ;orowh dh Gkt[e g/ôekoh (emotional presentation of body) s/ nksfwe$nfXnkswe g/ôekoh (spiritual
presentation of body) th j' ;edh
W. fJ; bJh Bku nkgD/ nkg Óu Gkt[e, d/fje, nksfwe, o{jkBh ;fEshnK s/ gqekoiK Óu
fgnk y[ôh, nkBzd d/ we;dK dk gkm th pD iKdk WL
The (sacred) dance become amplified in to the being
endowed with supra-normal powers ... the dance induce trance, ecstasy, the
experiecne of secret nature and finally, mergence in to divine essence.6
fJ; bJh Bku Gkt/A b"feesk d/ g;ko/ Bkb
i[fVnk oj/ Gkt/A nb"feesk Bkb go Bku BZu/ e/tb GktBk Bkb jh iKd/ jB. GktBk
dk we;d e'Jh th j't/ g/ôekoh Bku dh ;w[Zusk s/ fJeo{gsk (totality and wholness) d/ gfog/y Óu jh T[;odh W. fJ; bJh p[Zb/Q ôkj d/ ebkwK nzdob/ Bku th
d'jo/ ;to{g tkb/ jB.
d'jo/
;to{g ftu p[Zb/Q ôkj dk fJj Bku fJe gk;/ sK ôoQkFôoQhns d/ pDkJ/ gqpzXK, nwbK,
ekfJfdnK, ekùBK fybkc fJe fBZisk, nk÷kdh s/ y[ZbQ dh fBôzrh dh GktBk do;kT[Ad/
jB d{;o/ gk;/ gq/wh d/ fJôe ftu BZu/ rJ/ Bku T[;dh fgnko GktBk, d/fje iôBK,
gqkgsh dhnK y[ôhnK s/ ojZ; nB[Gt dh GktBk dk gqdoôB eod/ jB. go p[Zb/Q ôkj d/
fJj gkm pj[Fgfog/yh, pj[tzBh, pj[ozrh s/ pj[noEh we;dK nzdo ftuod/ jB.
BkuK
d/ o{g s/ we;d Gkt/A fiZs, G?n, y[ôh d/ ;o'ekoK Bkb i[Ve/ wkBt ôk;soh gfoGkôk
Bkb i[VB Gkt/A t;s{, gdkoE dh b'V d/ dtzd iK ;zxoô d/ ;wki ôk;soh gfoGkôktK Bkb
go ni'ehnK ;z;feqse nfXn?B fuzsB gqDkbhnK s/ ftôb/ôD ftXhnK Bku ù fJ;soh d/j (female body) dh g/ôekoh
Bkb i'V e/ d/ydhnK jBL
Dance -
It
can be leisure activity, a source diffuse erotic pleasure and form of exercise.
- It
is a form of control of female body and movement, through its emphasis on grace
and beauty.
- It
can be extension of the private culture of femenity, into public space.
- It
can be a simultaneous a dramatic display of the self and the body, with and
equally dramatic negation of the self and the body.7
BkuK
nzdo fJ;soh d/j dh fJ; g/ôekoh ù n;hA p[Zb/Q ôkj d/ ebkw d/ ouBkFgkmK Bkb i'V
e/ nKfenk W fe p[Zb/Q ôkj d/ fJj Bku fejV/ gqpzXK ù s'Vd/ jB, fejVh w;sh,
fB;zrh dk w[ikjok eod/ jB< s/ fJ;soh d/j dh gq;zfresk d/ feBQK ;o'ekoK Bkb
i[Vd/ jB< s/ fet/A p[Zb/Q ôkj dh ouBk fJ;soh dh ;wkfie nk÷kdh d/ p'b f;oidh
j?.
References;-
1.
;[fszdo f;zx B{o, gzikph
;{øh ekft, gzBk 197
2.
r[od/t f;zx, gzikph
;{øhF;kfjs ;zdoG rqzE, gzBk 78
3.
joGiB e"o fYZb'A, frZXk s/ fJ;dh g/ôekoh, gzBk 3
4.
Bkjo f;zx, gzikph
b'e Bku L ;fGnkukoe G{fwek s/ ;koEesk, gzBk 12
5.
David Waterhouse, Dance
of India, page 197
6.
Ibid, page 201
7.
Andrew Edger (Ed.), Key
Concepts in Cultural Theory, page 107
Dr. Balvinder
Assistant Professor in Punjabi
Dept.of evening Studies,
Panjab University, Chandigarh
M-9814474088
Email- balvindersinghindia@gmail.com