Friday 20 December 2019


                   ਕੰਜਰੀ ਬਣਿਆਂ ਮੇਰੀ ਇਜ਼ਤ ਨਾ ਘੱਟਦੀ - ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ

         gzikph ;{øh ekftFXkok ;w[Zu/ gzikph ;kfjs irs dh tZvw[Zbh gqkgsh W. ;{øh Xkok dk fJj ftek; pkothQFs/oQthA ;dh ftu pkpk øohd dh ouBk s'A b?e/ T[BQhthA ;dh d/ nzs sZe r[bkw øohd dh ouBk sZe iKdh W. fJ; ;{øh Xkok dk nkozG pkpk øohd dh ouBk s'A j[zdk W s/ ykswk bZrGZr r[bkw øohd dh ouBk sZe j' iKdk W go fJ; ekftFXkok ù f;õo d/D tkbk ;{øh ôkfJo p[Zb/Q ôkj W. p[Zb/Q ôkj dk ebkw Bk e/tb ;{øh ekft dh f;oiDkswe f;õo W pbfe ftuko, ojZ; nB[Gt s/ ;[jikswesk dk th f;õo W. p[Zb/Q ôkj dh ouBk, p'bh, ô?bh, ekfte ;[ji, ;fGnkuko ozrD d/ Gkt, b'ekJh d/ w;fbnK dh g/ôekoh, ekftesk d/ fôbg, ;zrhsesk, ;o'dhgB s/ gqGkt ;G e[M ;{øh ekft gozgok dh f;ow"osk s/ ôkjekosk dk y/so W. go p[Zb/Q ôkj dh ouBk dk gqtuB ftôb/ôD eofdnK ;kù gozgoe fuzsB ftXh dh ;obhfeqs ftXh ù fsnkrDk gt/rk. fJ; bJh p[Zb/Q ôkj dh N?e;N d/ gkmK, gk;koK s/ ;o'ekoK ù GkôkJh, wkBt ôk;soh, p"Xkswe wB'ftfrnkB s/ ftukoXkoe fposhnK ù gkmK d/ u"yN/ Óu oZy e/ d/yDk gt/rk. nksw frnkB dh f;Ze, fJôe dh fôZds, ôohns dh ftukoXkok dk fto'X, w;sh s/ wbzrh d/ Bku, wkBth n;fsst d/ ;o'eko, wZXekbh wodFftt;EktK Óu n"os dh ;fEsh s/ nk÷kdh d/ gqtuB p[Zb/Q dh ouBkFgkmK dh yk; f;oiDk d/ o{g ftu fwbd/ jB.

                pj[Vh t/ sphpk w?Avh fizd rJhnk,
                s/o/ fJôe BukfJnk eoe/ EJhnk EJhnk
                fJôe v/ok w/o/ nzdo ehsk,
                 Go e/ ÷fjo fgnkbk w?A ghsk,
                Mpd/ nkthA t/ sphpk BjhA s/ w?A rJhnK
                s/o/ fJôe BukfJnk eo EJhnk EJhnk.1
        ;{øh ;kXeK d/ ojZ; iK ojZ; nB[Gt ù i/eo ;wMDk j't/ sK n;hA T[jBK dhnK ;kXBk ftXhnK s/ fposhnK okjhA th ;wM ;ed/ jK. ;{øh ftukoXkok nzdo ;wkn (okr iK ;zrhs) ;[DB dk ekøh gqubB fojk ;h. ;{øh ;kXe oZph j'Ad Bkb i[VB dk s/ T[; ù eohp s'A wfj;{; eoB dk fJe tZvk ÷ohnk ;wMd/ ;h. T[jBK dk wzBDk ;h fe šokr (;wkn) fJe oZph b?n J/. fJj fdbK ù M{D e/ oZp dh Gkb ftu i'V fdzdk W. fJ;ù o{jkBh s"o s/ ;[BD tkb/ oZp skJhA ngVd/ B/. fJ; ù fi;wkBh s"o s/ ;[DB tkb/ p/:ehBh d/ yZv/ ftu fvZr g?Ad/ B/.@2 fJ; bJh ;{øh s;Zt[c d/ nwbK ftu ;zrhs s/ okr dk yk;k wjZst fojk W. Gkt/A p[Zb/Q ôkj d/ ;wekbh fjzd[;skBh j[ewokBK B/ ;oekoh s"o s/ ;zrhs s/ fBqs T[s/ gkpzdh th bk  oZyh ;h. go ôoQhns d/ gqpzXK ns/ ;{øh s;Zt[ø nzdo fJj dfonKs sK w[ZY s'A jh ubdh nkJh W.
        fJ;bkw ihtB ù em'o ;kXBk s/ fB:wK d/ gkbD fjZs oZyD dh skehd eodk W. go ;{øh ;kXeK s/ ;{øh ftukoXkok dh j'Ad jh ofjw fdbh s/ buehbh ;'u eoe/ nkT[Adh W. gzikph ;{øh ekft Xkok ftu p[Zb/Q ôkj s'A gfjbK th ôkj j[;?B j'oK B/ th okrK u nkgDk ebkw ofunk s/ nbw;sh d/ Bku BZu/. p[Zb/Q ôkj she nkT[Ad/FnkT[Ad/ fJj ;zrhs s/ fBqs f;õo sZe g[Zid/ jB. fJ; bJh p[Zb/Q ôkj d/ ebkw dh ouBkFgkmK d/ Bkd s/ Bku d/ fJj gqtuB nkgD/ nkg Óu yk; fe;w dh pj[ gfog/ysk ns/ gq;zfresk oyd/ B/. ÒBkuÓ nkgD/ nkg Óu fJefjoh, f;XV s/ ;ob fJekJh BjhA j[zd/ pbfe fJj pj[o{gh, pj[gq;zrh s/ pj[noEh j[zd/ jB. w[Yb/ BkuK s'A b? e/ wZXekbh Xkofwe BkuK she ns/ Xkofwe BkuK s'A b? e/ nkX[fBeh, ;BksBh$ebk;eh BkuK she fJjBK dh nkgDh tZyoh o{g, gSkD s/ ;kofEesk ojh W. eJh fuzse wzBd/ jB fe w[Yb/ BkuK dh j'Ad th wB[Zyh fJfsjk; fizBh g[okDh W. šBku wB[Zy tb'A ;'uF;wM e/ ehsh rJh gfjbh wB[Zyh ekotkJh W. Bku wB[Zy dh ;G s'A gfjbh Gkôk W, Bku wB[Zy dk ;G s'A gfjbk Xow W ns/ Bku jh wB[Zy dh ;G s'A gfjbh ebkswe T[vkoh W.3 fJ; bJh Bku nkfdw ;wkiK$ephfbnK s'A jh wB[Zyh GktK dh yk; ;zukoB:'rsk pDh ojh W. go nkfdwFBku th fJefjoh fposh d/ BjhA ;B pbfe T[jBK nzdo th õk; Xkofwe$d?th$r?ph b'VK ojhnK j'DrhnK. šnkfdwFBku (Primitive Dance) ephb/ tb'A fe;/ r?ph ;Zsk ù ohMkT[D bJh BZfunk iKdk ;h. nkfdw Bku ;ohfoe feqnktK d[nkok, nzrK dh Gkôk okjhA r?ph ;sk Bkb fJe ;zuko ekfJw eoB d/ ;kXB ti'A j'Ad ftu nkfJnk. nkfdw wB[Zy dk nEkj ftôtk; ;h fe ;oho dhnK otkBh GohnK ndktK, ;zrhse ;kiK s/ wzso d[jokU pZX p'bK d/ ;w[Zu/ tk wzvb ù T[;ko e/ r?ph ;Zsk ù t; ftu ehsk ik ;edk W.@4 fJ; nkfdwFBku s'A jh fJj ebk d/fje feqnktK okjhA nkgD/ i÷fpnK, ftukoK iK fe;/ ;zuko ftu ehsh rJh wB[Zyh ;orowh ojh W. fit/A fit/A wB[Zy s/ wB[Zyh u/sBk dk ftek; j[zdk fojk fsUAFfsT[A wB[Zyh ebktK (fBqsK) dk th ;to{g pdbdk fojk. jo ;w/A d/ ;wki dhnK nkgDhnK b'VK, ukjsK s/ gqekoiK nB[;ko fBqs nkgDh j'Ad s/ o{g spdhb eod/ oj/ go nkXko o{g fJjBK BkuK dk we;d wB[Zyh GktBktK, ukjsK s/ fttjkoK ù fJe yk; ;z;feqse ;zuko d/Dk jh fojk fijVk nkg/FnkgD/ ephb/, fyZs/, feZs/ s/ ihtB ô?bh w[skfpe T[;odk fojk.
        n;b ftu ;ko/ jh nkfdw, ephbkJh, Xkofwe s/ ô[ZX Bku fe;/ Bk fe;/ we;d, gqkgsh s/ BshikFcb dh T[whd okjhA BZu/ iKd/ B/. d[BhnK d/ ;ko/ BkuK dk nkXko Gkt/A e'Jh th fojk j't/, go fJjBK BkuK ù ;w/A d/ ;wkie gqpzX, ;Zsk gqpzX, ;z;feqseFgqpzX, w[ZbFgqpzX s/ gqtuB gqpzX nkgDkFnkgDk o{g s/ nkgDh nkgDh nfGftnesh gqdkB eod/ B/. fJ; bJh Bku dh fdZy, w[dok s/ g/ôekoh, u/sB$ntu/sB gZXo T[Zs/ wB[Zyh GktBk okjhA t/b/ d/ gkmFgq;zrK d/ we;dK ù th T[ikro eodh ojh W s/ eodh W. BkuK dhnK fJj g/ôekohnK wkBth fXoK dhnK ytkfjôK, ukjsK s/ fttjkoK ù nkgD/FnkgD/ noE gqpzX w[skfpe ;zukod/ th ofjzdhnK jB.
        Bku nkgD/ nkg ftu fJe w[ezwb GkôkF;zuko b? s[odk W. Bku d/ gkmK ù gVs pDkT[Dk E'Vk tyoh soQK d/ gVQBFgqekoi dh wzr eodk WL
Dance is a language-like, with its movement vocabulary (locomotion and gestures, steps, phrases), semantics (the meaning of movement, whether it is in the style itself or in some references beyond the movement) and the grammar (rules specifying in the manner in which movement may be meaningfully combined.)5
         feT[Afe Bku nkgD/ nkg ftu fszB tyo/Ftyo/ ;[jikswe nB[ôk;BK ekft (eftsk, rhsK d/ p'b), ;zrhs (;kiK dh skb, b?n s/ skbK dhnK i[rbpzdhnK) s'A fBqs (w[doktK, ;N?g;, d/fje buesk s/ fefonktK) dh ;z:[eskwe g/ôekoh W fJ; bJh fJ; ù f;ZXh ;ob Gkôk iK fujB Gkôk dh EK nfGftnziBk (expression) dh Gkôk okjhA jh ;wM ;ed/ jK. nfGftnziBk dk yk;k feT[Afe soe, ftt/e s/ fJefjo/ noEFp'X Bkb BjhA pbfe nfj;k;, GktBk ns/ nB[Gt d/ gqshe p'X Bkb W. fJ; bJh fJj yk; soQK dh g/uhdk, ojZ;kswe s/ p/Fp'b wB'F;ohoe nw{osBk Bkb i[fVnk W fJ; bJh fJ;dh fJj ;koEesk th fpzpkswe, gqshekswe s/ w?Nkcoheb gkmK okjhA j' ;edh W i/eo fJj Bku fe;/ d?th$r?ph$Xkofwe$o{jkBh g[Zm tkb/ j'D sK ojZ; fpzpK$gqsheK dh gokG"fsesk j'o th ;zxDh, r{jVh s/ X[zX tkbh j't/rh. fJ; bJh gqtuB ftôb/ôD dh ftXh tk;s/ nfijh N?e;N BkuK okjhA, f;oiDkswe p'bK dh ;zrhswe g/ôekoh dh Xkofwe N?e;N (the musical performence of sacred poets by dance) j't/rh d{;o/ gk;/ fJj fBo'b gftZso Bku (sacred dances) dk o[spk oydh j't/rh. e[Zb fwbke/ fJjBK BkuK d/ e[M yk; noE gqpzX th j'Dr/ feT[AfeL
F      Bku fJe' t/b/ eftsk (nktki), ;zrhs (b?nFskb, ;ki, s/ w[dok (d/j) dh buesk Bkb i[fVnk j[zdk W. fJjh buesk w[dok wB[Zyh GktK s/ ;[ji dh g/ôekoh j[zdh W.
F      Bku, fJe yk; ;ohoe nfGnk; th W fijVk fB:wK$fB:wsktK okjhA ebk;heb j' iKdk W s/ fpBK fB:wK s'A fJj tX/o/ e[dosh feqnk ofjzdk W.
F      Bku, ;zrhs s/ w[dok okjhA ;w[Zuh d/j (body) dh GktBkswe y/v (play) W fijVh yk; p"fXe soe, s/ u/sBk d/ fBô/Xkswe fttjko s'A goQK j[zdh W.
F      Bku, fJe ebkswe we;d Óu f;oih fJe fBZih gqfeqnk th j' ;edh W fijVh pkjoh irs dh dõb nzdk÷h s'A fpBK j[zdh W. fJ;d/ ftgohs Bku fe;/ ;w{je we;d ù b? e/ ;w{fje gqfeqnk th j' ;edh W fi;dk ;o'eko ;w{fje s/ ;wkfie th j' ;edk W.
F      Bku, nfijk GktBkswe o{g th W fijVk y[wkoh Bkb Bfunk iKdk W. fi;dk we;d ;[zB$;wkXh$ojZ; d/ nB[Gt ù gkT[Dk th j' ;edk W. nfijh nt;Ek dk Bku fJzfdqnkth, d/fje s/ u/sBkth ;z;ko dh G"fsesk s'A goQK iK gko th j' ;edk W.
F      Bku, d/fje ;orowh dh Gkt[e g/ôekoh (emotional presentation of body) s/ nksfwe$nfXnkswe g/ôekoh (spiritual presentation of body) th j' ;edh W. fJ; bJh Bku nkgD/ nkg Óu Gkt[e, d/fje, nksfwe, o{jkBh ;fEshnK s/ gqekoiK Óu fgnk y[ôh, nkBzd d/ we;dK dk gkm th pD iKdk WL
The (sacred) dance become amplified in to the being endowed with supra-normal powers ... the dance induce trance, ecstasy, the experiecne of secret nature and finally, mergence in to divine essence.6
fJ; bJh Bku Gkt/A b"feesk d/ g;ko/ Bkb i[fVnk oj/ Gkt/A nb"feesk Bkb go Bku BZu/ e/tb GktBk Bkb jh iKd/ jB. GktBk dk we;d e'Jh th j't/ g/ôekoh Bku dh ;w[Zusk s/ fJeo{gsk (totality and wholness) d/ gfog/y Óu jh T[;odh W. fJ; bJh p[Zb/Q ôkj d/ ebkwK nzdob/ Bku th d'jo/ ;to{g tkb/ jB.
        d'jo/ ;to{g ftu p[Zb/Q ôkj dk fJj Bku fJe gk;/ sK ôoQkFôoQhns d/ pDkJ/ gqpzXK, nwbK, ekfJfdnK, ekùBK fybkc fJe fBZisk, nk÷kdh s/ y[ZbQ dh fBôzrh dh GktBk do;kT[Ad/ jB d{;o/ gk;/ gq/wh d/ fJôe ftu BZu/ rJ/ Bku T[;dh fgnko GktBk, d/fje iôBK, gqkgsh dhnK y[ôhnK s/ ojZ; nB[Gt dh GktBk dk gqdoôB eod/ jB. go p[Zb/Q ôkj d/ fJj gkm pj[Fgfog/yh, pj[tzBh, pj[ozrh s/ pj[noEh we;dK nzdo ftuod/ jB.
        BkuK d/ o{g s/ we;d Gkt/A fiZs, G?n, y[ôh d/ ;o'ekoK Bkb i[Ve/ wkBt ôk;soh gfoGkôk Bkb i[VB Gkt/A t;s{, gdkoE dh b'V d/ dtzd iK ;zxoô d/ ;wki ôk;soh gfoGkôktK Bkb go ni'ehnK ;z;feqse nfXn?B fuzsB gqDkbhnK s/ ftôb/ôD ftXhnK Bku ù fJ;soh d/j (female body) dh g/ôekoh Bkb i'V e/ d/ydhnK jBL
Dance -
        It can be leisure activity, a source diffuse erotic pleasure and form of exercise.
-      It is a form of control of female body and movement, through its emphasis on grace and beauty.
-      It can be extension of the private culture of femenity, into public space.
-      It can be a simultaneous a dramatic display of the self and the body, with and equally dramatic negation of the self and the body.7 
        BkuK nzdo fJ;soh d/j dh fJ; g/ôekoh ù n;hA p[Zb/Q ôkj d/ ebkw d/ ouBkFgkmK Bkb i'V e/ nKfenk W fe p[Zb/Q ôkj d/ fJj Bku fejV/ gqpzXK ù s'Vd/ jB, fejVh w;sh, fB;zrh dk w[ikjok eod/ jB< s/ fJ;soh d/j dh gq;zfresk d/ feBQK ;o'ekoK Bkb i[Vd/ jB< s/ fet/A p[Zb/Q ôkj dh ouBk fJ;soh dh ;wkfie nk÷kdh d/ p'b f;oidh j?.
References;-

1.            ;[fszdo f;zx B{o, gzikph ;{øh ekft, gzBk 197

2.            r[od/t f;zx, gzikph ;{øhF;kfjs ;zdoG rqzE, gzBk 78
3.            joGiB e"o fYZb'A, frZXk s/ fJ;dh g/ôekoh, gzBk 3
4.            Bkjo f;zx, gzikph b'e Bku L ;fGnkukoe G{fwek s/ ;koEesk, gzBk 12
5.            David Waterhouse, Dance of India, page 197
6.            Ibid, page 201
7.            Andrew Edger (Ed.), Key Concepts in Cultural Theory, page 107

Dr. Balvinder
Assistant Professor in Punjabi
Dept.of evening Studies,
Panjab University, Chandigarh
M-9814474088
Email- balvindersinghindia@gmail.com




कौन है असली नागरिक इस मुल्क का ??
1800-1500 BCE में अर्याँ (हिन्दू कौम के पूर्वज) आए द्रविड़ों (दक्षिण भारत के लोग) को भगाया और मालिक बन गए... इसी तरह
805 BCE में  असीरी/सीथियन आये/ 530 BCE में पारसी आए / 525 BCE में सिकंदर/यूनानी आए / 50 AD में कुषाण आए/ 5वी में सदी हुन आए/  7वी सदी में मीर कासिम आता है इस्लाम लेकर / 1526 में मुग़ल आते हैं/ 1498 में पुर्तगाली आये / 1600AD में अंग्रेज़ आते हैं , (1857 पूरा कब्ज़ा करते हैं ), 1947 रहतें हैं
इसके इलावा अरब, तुर्क मंगोल, गजनवी, गौरी, तुगलक ,अफगान, पठान, पुर्तगाली, डच, आदि आदि  कौमें आती है कुछ लूट मार करती हैं ..कुछ इधर रुक जातीं हैं ..घुल-मिल जातीं है ..रिश्ते बनातीं हैं ..बचे पैदा करती हैं यहीं की हो जातीं हैं बस  ... मैं नहीं कह रहा इतिहास कह रहा है ...
कोई बता सकता है किसके अंदर किस कौम का DNA है ..??
कौन असली वारिस है इस मुल्क का ??
हाँ इन बातों से हम ‘मूर्खों का देश’ लाज़िम तौर पर जरुर बन रहे हैं ...

Saturday 18 November 2017

ਕੌਣ ਹੈ ਜੁਗਨੀ ? who is Jugni ?

ਜੁਗਨੀ ਕੀ ਹੈ?
20 ਜੂਨ 1887 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਦੀ ਗੋਲਡਨ ਜੁਬਲੀ ਸੀ ਇੰਗ੍ਲੈੰਡ ਵਿਚ । 
ਇਹ ਉਤਸਵ ਓਥੇ ਵੀ ਮਨਾਏ ਗਏ ਜਿੰਨਾ ਮੁਲਕਾਂ ਤੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸੀ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਚ ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਰਿਆਸਤਾਂ (ਕਿਓਂਕਿ ਇਹ ਰਾਜੇ ਅੰਗਰੇਜ ਪੱਖੀ ਸਨ ) ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਸਮਾਰੋਹ ਮਨਾਏ। ਤੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਫੇਰੀ ਪਾਈ। ਪਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਜਿਆਦਾ ਪਤਾ ਤਾਂ ਨਹੀ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਹੇੜ-ਵੱਗ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਫਸਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਤੁਆਰੁਫ਼ ਕਰਾਉਂਦੇ ਸੀ ਕੀ jublee ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਹਾਰਾਣੀ ਨੂੰ 'ਜੁਬਲੀ' ਨਾਮ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਮਜ਼ਾਕ ਤੇ ਛੇੜ ਰੂਪ 'ਚ ਜੁਗਨੀ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿਤਾ। ਲੋਕਧਾਰਾ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਚ ਇਸਨੁ ਸ਼ਬਦ-ਵਿਗਾੜ (ਅਪ੍ਕਰ੍ਸ਼ ) ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਮਹਾਰਾਨੀ ਦੀ ਇਹ visit ਕਲਕੱਤੇ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਪੁੱਜੀ। ਜਵਾਕ ਗਲੀਆਂ ਚ ਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ,"ਓਏ ਜੁਗਨੀ ਕਲਕੱਤੇ ਆ ਗਈ.. ਜੁਗਨੀ ਪਟਿਆਲੇ ਆ ਗਈ..ਜੁਗਨੀ ਨਾਭੇ ਗਈ.. ਹੌਲੀ - ਹੌਲੀ ਛੇੜ ਰੂਪ ਚ ਗਾਏ ਟੱਪੇ ਬਣੇ ਤੇ ਫੇਰ ਗੀਤ ਬਣੇ। ...130 ਕੁ ਸਾਲਾਂ 'ਚ ਜੁਬਲੀ ਅੱਜ ਜੁਗਨੀ ਰੂਪ ਗਈ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਸੂਫੀ ਰੂਪ ਚ ਤੇ ਕਦੀ ਲੋਕ ਤੱਥ ਰੂਪਾਂ ਵਿਚ। 
...ਏਨੀ ਕੁ ਮੇਰੀ ਬਾਤ...

Wednesday 30 March 2016

            ਸਾਡੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਹੁਣ ਕੌਮ, ਰੰਗ, ਚਮੜੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇਖ ਕੇ ਜਾਗਿਆ ਕਰੇਗੀ ?
72 ਪੰਜਾਬੀ ਮਰੇ ..ਲਾਹੋਰ  ਚ 27 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਚ... ਪਰ  ਅਖਬਾਰਾਂ, ਮੀਡੀਆ  ਚ ਬਹੁਤੀ ਹਲਚਲ ਨਹੀ ਹੋਈ ਨਾ ਹੋਣੀ ਸੀ ... ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ  ਸਾਡੀ ਵ੍ਟ੍ਸਏਪੀ ਚਰਚਾ ਵੀ ਨਾ ਹੋਈ  ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਬਹੁਤਾ ਫੇਸ੍ਬੁਕੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦਿਖਾਈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਾਡੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬਹਿਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣੀ  ...  .. ਪਰ ਉਸ ਤੋਂ ਪੰਜ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਬੈਲਜੀਅਮ ਚ 32 ਲੋਕ ਮਰੇ ਜਾਂ ਜਦੋ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਪੈਰਿਸ ਚ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਯੂਰੋਪ / ਏਸ਼ੀਆ ਤੇ ਹੋਰ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਅਖਬਾਰਾਂ, ਟੈਲਿਵਿਜ੍ਨਾਂ, ਖਬਰਾਂ  ਨੇ ਧਮੱਚੜੀ ਮਚਾ ਤੀ ਸੀ ...ਕਿ ਕਾਰਨ ਹੈ  ਜਦੋ ਅਮੀਰ ਮੁਲਕਾਂ ਚ ਇਹ ਸਭ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਖਬਰਾਂ / ਬਹਿਸਾਂ ਬਣਦੀਆਂ ਨੇ ਤੇ ਜਦੋ ਮਾੜੇ/ਗਰੀਬ ਮੁਲਕਾਂ ਚ ਵਾਪਰਦਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀ ਵਾਪਰਦਾ ..ਇਹ ਸਹੀ  ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਘਾਣ ਕਿਤੇ ਵੀ ਹੋਵੇ ਦਰਦ ਲਾਜ਼ਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹੋਣਾ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ..ਪਰ ਯਾਰੋ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸੰਵੇਦਨਾ ਹੁਣ ਕੌਮ, ਰੰਗ, ਚਮੜੀ ਤੇ ਆਰਥਿਕਤਾ ਦੇਖ ਕੇ ਜਾਗਿਆ ਕਰੇਗੀ ? ਕਿ ਹੁਣ ਸਾਨੂੰ ਯੂਰੋਪ ਦਸੇਗਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸਨੂੰ  ਆਤੰਕਵਾਦ ਮੰਨੀਏ ਤੇ ਕਿਸਨੂੰ ਨਾ ਮੰਨੀਏ  ?
ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਆਂਕੜੇ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ..
ਇਹ ਅੰਕੜੇ 2016 ਦੇ ਹਨ ਆਤੰਕੀ ਹਮਲਿਆਂ ਦੇ ਹਨ ..ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਤੇ ਬੰਬ ਧਮਾਕਿਆਂ ਦੇ -
2 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਇਰਾਕ ‘ਚ 22 ਲੋਕ ਮਰੇ,
7 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਲੀਵੀਆ ‘ਚ 60 ਮਰੇ ,
15 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸੋਮਾਲੀਆ ‘ਚ 65 ਮਰੇ ,
27 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਇਰਾਕ ‘ਚ 55 ਮਰੇ,
31ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ  ਨਾਇਜੀਰਿਆ ‘ਚ 86 ਤੇ ਸੀਰਿਆ ‘ਚ 81 ਮਰੇ
9 ਫਰਬਰੀ ਨੂੰ ਨਾਇਜੀਰਿਆ ਚ 60 ਮਰੇ
17 ਫਰਬਰੀ ਨੂੰ   ਤੁਰਕੀ ‘ਚ 28 ਮਰੇ
28 ਫਰਬਰੀ ਨੂੰ   ਬਗਦਾਦ ‘ਚ 80 ਮਰੇ
13 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਤੁਰਕੀ ‘ਚ 38 ਮਰੇ
22 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਬੈਲਜੀਅਮ ‘ਚ 35 ਮਰੇ
ਅਤੇ
27 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਲਾਹੋਰ ‘ਚ 72 ਮਰੇ 

Monday 4 January 2016

बे-आरामियों को
दहलीज़ पर रख आना
उतार कर रूहों से
सारी बेचैनी और गर्द
लाचारिओं मज़बूरियों को 
झाड़ देना तुम बाहर ही
उत्तर आना
मेरी रूह के
आँगन में नंगे पैर
सहज होकर
ऑंखें बंद करके
बैठ जाना मेरे पास
मेरे साथ सुनना
कुछ बंदिशें, कुछ राग
कुछ पाकीज़ा से
मल्हार गाएंगी
मेरी ख़ामोशीयां
इत्मीनान से
सुनना तुम
अच्छा लगेगा
तुझे भी और मुझे भी …

Sunday 3 January 2016

अच्छा तो लगता है 
दिल में उठती हुईं 
चाहतों का सैलाब 
मगर याद रहे 
बुझते हुए अहसासों की
चुप्पीआं भी जनलेबा होतीं हैं ..
ਕੱਵਾਲੀ'
ਕੱਵਾਲੀ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ 'ਕੌਲ' ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਬਚਨ, ਸੁਖ਼ਨ, ਕਥਨ , ਬੋਲ ਆਦਿ। ਪਹਿਲੇ ਪਹਿਲ ਜੋ ਗੀਤ ਸਿਰਫ ਗਾਉਣ ਲਈ ਲਿਖੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਰੁਬਾਈ ਦੇ ਵਜ਼ਨ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਓਹਨਾਂ ਨੂੰਹੀ 'ਕੌਲ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ'। 
ਜਦ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਗ ਜਾਇਜ਼ ਸਮਝਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤੇ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਕੈਫੀਅਤ (ਅਲਮਸਤ ਅਵਸਥਾ ) ਤਾਰੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਪਿਆਰੇ ਨਾਲ ਲਿਵ ਜੋੜਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮਜਲਿਸਾਂ ਵਿਚ 'ਕੌਲ' ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ 'ਕੱਵਾਲ' ਆਖਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। 
ੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ 'ਕਾਫੀ' ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਾਫੀਆਂ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੱਵਾਲ ਹੀ ਸਦਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਕੱਵਾਲੀ ਵਿਚ ਧਾਰਣਾ ਦੀ ਤੁਕ ਜਾਂ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਵ ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਬਾਰ ਬਾਰ ਦੁਹਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਕਾਫੀ ਦੀਆਂ ਵਾਕੀ ਤੁਕਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੀ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਅਮੀਰ ਖ਼ੁਸਰੋ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕੱਵਾਲੀ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗੀਤ ਹੀ ਗਾਏ ਜਾਣ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਮਜ਼ਮੂਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਗੀਤ ਵੀ ਗਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
-ਸਾਹਿਤ ਕੋਸ਼ ਵਿਚੋਂ